Η Πεντάγυια, μια παραδοσιακή γεωργική κοινότητα, βρίσκεται στην εύφορη πεδιάδα του Μόρφου, σε υψόμετρο 25 μέτρων, μόλις 10 χλμ. δυτικά της Μόρφου και 48 χλμ. από τη Λευκωσία. Η θέση της είναι στρατηγική, καθώς αναπτύσσεται γύρω από τον αυτοκινητόδρομο που συνδέει τη Μόρφου με τα χωριά της Τυλληρίας και την Πάφο. Στο παρελθόν, οι κάτοικοι είχαν επιλέξει να κατοικούν στις νοτιότερες πλαγιές, αναζητώντας ασφάλεια από επιδρομές των Σαρακηνών και πειρατών.
Γεωφυσικά και Γεωργικά Χαρακτηριστικά
Η κοινότητα περιβάλλεται από τρεις σημαντικούς ποταμούς, τον Καρκώτη, τον Ατσά και τον Ελιώτη, οι οποίοι τροφοδοτούν τον πλούσιο υδροφόρο ορίζοντα της περιοχής. Η εύφορη γη της Πεντάγυιας εκτείνεται σε περισσότερα από πέντε χιλιάδες δεκάρια, καθιστώντας την περιοχή κατεξοχήν γεωργική. Πριν την τουρκική εισβολή, η κοινότητα διακρινόταν για την παραγωγή εσπεριδοειδών και λαχανικών, με πάνω από τέσσερις χιλιάδες δεκάρια αφιερωμένα σε καλλιέργειες εσπεριδοειδών, κυρίως στο γνωστό αγρόκτημα Μαγγλή, που ενοικίαζε από το Μετόχι της Ιεράς Μονής Κύκκου.
Δημογραφική Ανάπτυξη
Παρόλο που στις αρχές του 20ού αιώνα ο πληθυσμός της Πεντάγυιας αριθμούσε μόλις 86 κατοίκους, μέχρι το 1973 είχε αυξηθεί στους 1.322, καταγράφοντας εντυπωσιακή ανάπτυξη. Αυτή η πληθυσμιακή έκρηξη αποδίδεται σε δύο βασικούς παράγοντες:
- Η Ιερά Μονή Κύκκου: Ελέγχοντας πάνω από το 60% της καλλιεργήσιμης γης, η Μονή προσέφερε εργασία σε εκατοντάδες εργάτες, ενοικίαζε χωράφια σε γεωργούς και διέθετε οικόπεδα σε χαμηλές τιμές για τους εργαζομένους του αγροκτήματος Μαγγλή και των μεταλλείων της περιοχής.
- Η Κυπριακή Μεταλλευτική Εταιρεία: Η εταιρεία απασχολούσε επιστήμονες, μηχανικούς και εργάτες, ενώ ο σιδηρόδρομος που περνούσε από την Πεντάγυια διευκόλυνε τη μετακίνηση προσώπων και εμπορευμάτων. Αυτό οδήγησε στη δημιουργία εργοστασίων ξυλείας και χαρτιού στην κοινότητα.
Ονομασία της Πεντάγυιας
Η επικρατέστερη εκδοχή για την προέλευση της ονομασίας “Πεντάγυια” βασίζεται στη σύνθεση του αριθμού “πέντε” και της αρχαίας λέξης “αγυιά”, που σημαίνει δρόμος. Η θεωρία αυτή ερμηνεύει την ονομασία μέσα από τις πέντε διεξόδους που προσφέρει η κοινότητα προς διαφορετικές κατευθύνσεις:
- Ανατολικά: Προς Καζιβερά, Μόρφου και Λευκωσία.
- Δυτικά: Προς Αρχαίους Σόλους, Τυλληρία και Πάφο.
- Βόρεια: Προς Μαραθάσα και Σολιά μέσω της κοίτης του ποταμού Καρκώτη.
- Νότια: Προς Πέτρα και Σολιά μέσω του ποταμού Ατσά.
- Νοτιοανατολικά: Προς Κουτραφά και Πιτσιλιά μέσω του ποταμού Ελιώτη.
Η Πεντάγυια, με τη γεωγραφική της θέση, την ιστορική της σημασία και τη γεωργική της παράδοση, παραμένει ένα ζωντανό κομμάτι της κυπριακής πολιτιστικής κληρονομιάς.
